Kiedy 24 grudnia 1999 r. Ojciec ?w. Jan Pawe? II inaugurowa? Wielki Jubileusz Chrze?cija?stwa, aktu tego dokonywa? poprzez symboliczne otwarcie Drzwi ?wi?tych w Bazylice ?w. Piotra na Watykanie.

W ci?gu nast?pnych dni akt powtarza? w pozosta?ych bazylikach wi?kszych Wiecznego Miasta. Ko?cio?y te stawa?y si? jednocze?nie specjalnymi celami pielgrzymek wiernych ca?ego ?wiata chrze?cija?skiego, chc?cych zyska? odpust zupe?ny. Podobnie na ca?ym ?wiecie pewne ?wi?tynie stawa?y si? tzw. „ko?cio?ami jubileuszowymi". W?r?d nich na pierwsze miejsce wysuwa?y si? ko?cio?y obdarzone tytu?em „bazyliki mniejszej". C?? takiego niezwyk?ego kryje si? w murach tych?e budowli? Czym bazylika (wi?ksza czy mniejsza) r??ni si? od zwyk?ej ?wi?tyni parafialnej?

Termin „bazylika" pochodzi z j?zyka greckiego (basileus – kr?l). Pocz?tkowo nazywano tak hal? kr?lewsk? w Atenach. Staro?ytna Grecja, a nast?pnie Rzym tym mianem okre?la?y budynki wykorzystywane do cel?w gospodarczych i politycznych. W Wiecznym Mie?cie, w okresie republiki, bazylika by?a siedzib? trybuna ludu i wy?szych urz?dnik?w. W okresie Imperium budowli tej u?ywano jako hali targowej, kt?rej administrowanie pozostawa?o w gestii przedstawiciela w?adzy, jakim by? pretor. W bazylikach odbywa?y si? spotkania, dysputy, posiedzenia s?du, ?wiczenia. Istnia?y r?wnie? „bazyliki prywatne", stanowi?ce cz??? kompleks?w pa?acowych, w kt?rych urz?dzano przyj?cia. S?u?y?y one tak?e celom kultycznym w ramach rodziny czy wsp?lnoty. Po Edykcie Mediola?skim (313 r.) budowle te zacz?to wykorzystywa? dla cel?w kultu chrze?cija?skiego. O zmianie tej pisa? ?w. Izydor z Sewilli: Dawniej by?o to mieszkanie kr?la, obecnie za? boskie ?wi?tynie nazywaj? si? bazylikami, poniewa? dokonuje si? cze?? i sk?adana jest ofiara Bogu, kr?lowi wszystkich.

Architektonicznie klasyczna bazylika charakteryzuje si? obszern? hal? z trzema albo nawet pi?cioma nawami z podwy?szon? naw? ?rodkow? oraz naw? poprzeczn?, tzw. transeptem. Naprzeciw wej?cia umieszczano trybun? przeznaczon? dla pretora (apsyda). Schemat ten dostrzegamy w najstarszych budowlach tego typu, jak np. Bazylika ?w. Jana na Lateranie. W?a?nie ta bazylika nosi tytu? „Wi?kszej" razem z innymi ?wi?tyniami papieskiego Rzymu: Bazylik? ?w. Piotra na Watykanie, Bazylik? ?w. Paw?a za Murami i Bazylik? Matki Bo?ej Wi?kszej (Santa Maria Maggiore). Najwa?niejsz? jest pierwsza z nich, poniewa? jest katedr? papie?a. St?d nazywa si? j? Omnium Ecclesiarum Urbis et Orbis Mater et Caput – Matk? i G?ow? Wszystkich Ko?cio??w Miasta i ?wiata, jak mo?emy przeczyta? na jej frontonie.

Przez wieki bazyliki te nazywano „patriarchalnymi". Wi?za?o si? to z faktem, i? cztery rzymskie bazyliki by?y ko?cio?ami patriarch?w: Zachodu (?w. Jana na Lateranie), Konstantynopola (?w. Piotra), Aleksandrii (?w. Paw?a za Murami) i Antiochii (Matki Bo?ej Wi?kszej). Zawiera?y one dodatkowe kompleksy zabudowa? przeznaczone na mieszkanie patriarchy. Po uznaniu patriarchatu w Jerozolimie patriarsze przydzielono Bazylik? ?w. Wawrzy?ca za Murami. ?wi?tynia ta nie jest jednak uznawana za Bazylik? Wi?ksz?.

W grudniu 2006 roku papie? Benedykt XVI rezygnuj?c z tytu?u Patriarchy Zachodu (w ko?cu jest „a?" papie?em) postanowi?, ?e cztery rzymskie bazyliki, zwane do tej pory „patriarchalnymi", otrzymaj? miano „papieskich". Poza Rzymem znajduj? si? tylko dwie Bazyliki Wi?ksze: ?w. Franciszka i Matki Bo?ej Anielskiej w Asy?u.

Tytu? bazyliki wi?kszej niesie z sob? przywileje. W tych ?wi?tyniach umieszczony jest tron papie?a, na kt?rym tylko on mo?e zajmowa? miejsce. Po XIII wieku budowano w nich tak?e tzw. o?tarz papieski, przy kt?rym celebrowa? m?g? tylko Nast?pca ?w. Piotra albo kto? inny na mocy przywileju. Ten przepis zosta? z?agodzony przez papie?a Paw?a VI. Duchowe przywileje bazylik to zwi?zanie z nimi pewnych odpust?w. Widocznym znakiem szczeg?lnych odpust?w w roku jubileuszowym jest otwieranie drzwi ?wi?tych (Porta Sancta), co ostatnio dokona?o si?, jak wspomniano na pocz?tku artyku?u, na prze?omie 1999 i 2000 r.

Od XVI w. podobnych przywilej?w, jakie maj? Bazyliki Wi?ksze, udzielano innym ko?cio?om, pocz?tkowo tylko w Rzymie. Od XVIII w. ko?cio?y te zacz?to nazywa? bazylikami mniejszymi. Po raz pierwszy tytu? ten nada? papie? Pius VI w 1783 ko?cio?owi ?w. Miko?aja w Tolentino. Od 1836 r. przys?uguje on r?wnie? ko?cio?om kolegiackim (by?o to zwi?zane z przeniesieniem przez Kongregacj? Obrz?d?w przywilej?w ko?cio??w kolegiackich na bazyliki mniejsze). Przepisy w tym wzgl?dzie by?y wydawane kilkakrotnie w ostatnich kilkudziesi?ciu latach. Najobszerniej o tej kwestii m?wi Dekret Domus Dei z 1968 r. We wst?pie czytamy: „?wi?ta Matka Ko?ci?? zawsze zabiega? o ozdob? i pi?kno Domu Bo?ego. Z tej racji zawsze wydawa? odpowiednie przepisy, dzi?ki kt?rym mog?aby by? zachowana i coraz bardziej ujawnia?a si? godno?? ?wi?tych budowli, stosownie do warunk?w czasu, miejsca i narod?w. Ponadto wiara i pobo?no?? chrze?cijan wiele przyczyni?y si? do tego, by wzniesione w ci?gu wiek?w ?wi?tynie sta?y si? pi?kniejsze i godniejsze. R?wnie? i Papie?e obdarzali szczeg?lnymi tytu?ami wyr??niaj?ce si? spo?r?d innych ko?cio?y, w?r?d kt?rych od przesz?o 100 lat wylicza si? tytu? Bazyliki Mniejszej. Tytu? ten z natury rzeczy ?ci?le ??czy si? z tytu?em Bazyliki Wi?kszej, kt?ry od XVIII wieku przyznawany jest wy??cznie bazylikom Patriarchalnym". Po tych s?owach Kongregacja Obrz?d?w stwierdza i? „nale?y zachowa? tytu? Bazyliki Mniejszej, wprowadzaj?c jednak nowe i szersze jego znaczenie, dzi?ki czemu zosta?by podkre?lony bardziej ?cis?y zwi?zek z katedr? Piotra i stworzono by w ten spos?b centrum dzia?alno?ci liturgicznej i duszpasterskiej".

Udzielenie przywileju u?ywania nazwy Bazyliki Mniejszej podkre?la wi?c zwi?zek tej ?wi?tyni ze Stolic? Piotrow? i znaczenie tego ko?cio?a w danej diecezji. Warunkiem udzielenia przywileju jest wzorcowe sprawowanie liturgii, odpowiedni poziom duszpasterstwa, szersze oddzia?ywanie duchowe i duszpasterskie. St?d, aby dany ko?ci?? m?g? otrzyma? tytu? Bazyliki Mniejszej powinien spe?nia? pewne warunki. W?r?d nich znajdujemy wzmiank?, i? „ko?ci?? winien si? odznacza? odpowiedni? wielko?ci? oraz artyzmem, a jego forma winna odpowiada? jak najdok?adniej przepisom liturgicznym (...); winien si? cieszy? szczeg?ln? godno?ci? w ca?ej diecezji np. z racji przechowywania cia?a lub znacznej relikwii jakiego? ?wi?tego kanonizowanego lub z racji czczonego tam w szczeg?lny spos?b s?awnego obrazu ewentualnie z tej racji, ?e sam ko?ci?? zwi?zany jest z jakim? szczeg?lnym wydarzeniem religijnej historii diecezji".

W?r?d wymog?w liturgicznych i duszpasterskich wymienia si? wzorcowe sprawowanie sakrament?w, zw?aszcza Eucharystii, obecno?? scholi kantor?w i osoby odpowiedniej do „kierowania i podtrzymywania uczestnictwa wiernych". Dekret m?wi te? o odpowiedniej liczbie kap?an?w, a szczeg?lnie spowiednik?w, kt?rzy „winni by? do dyspozycji w ustalonych godzinach", a g?oszenie s?owa Bo?ego powinno by? cz?stsze, „a nie ogranicza? si? tylko do homilii w dni ?wi?teczne".

Do obowi?zk?w duszpasterzy zwi?zanych z bazylik? mniejsz? nale?y „religijne wychowanie wiernych przez organizowanie kurs?w dokszta?caj?cych, seri? zebra? i tym podobne poczynania". Priorytetem powinno by? rozwa?anie i rozpowszechnianie dokument?w, ukazuj?cych my?l i nauk? Ojca ?w. Ze szczeg?ln? uwag? nale?y obchodzi? takie uroczysto?ci, jak uroczysto?? Katedry ?w. Piotra (22 lutego), uroczysto?? ?w. Aposto??w Piotra i Paw?a (29 czerwca)i rocznic? inauguracji pontyfikatu Papie?a. W?r?d obowi?zk?w wymienia si? te? sprawowanie Mszy ?w. w j. ?aci?skim(czytanej albo ?piewanej)„zw?aszcza w dni ?wi?teczne". „W tego rodzaju Mszy ?w. ?piewanej ze szczeg?ln? trosk? i zainteresowaniem nale?y stosowa? melodie gregoria?skie lub polifoni? religijn?".„Dekoracyjnym" obowi?zkiem jest zatroszczenie si? w?odarzy ko?cio?a obdarzonego tytu?em Bazyliki Mniejszej o umieszczone na frontonie odznak papieskich (skrzy?owane klucze).

Po spe?nieniu warunk?w i obowi?zk?w czas na przywileje zwi?zane z tytu?em Bazyliki Mniejszej. A w?r?d nich znajdujemy przede wszystkim mo?liwo?? zyskania przez wiernych odpustu zupe?nego, pod zwyk?ymi warunkami, gdy nawiedz? bazylik? w nast?puj?ce dni: w uroczysto?? ?w. Aposto??w Piotra i Paw?a (29 czerwca); w ?wi?to tytu?u ko?cio?a; w ?wi?to „Porcjunkuli" (2 sierpnia); jeden raz w ci?gu roku w dniu okre?lonym wed?ug uznania. Liturgicznym przywilejem jest mo?liwo?? odmawiania „Wierz?" we Mszach ?w. z udzia?em jakiej? pielgrzymki lub odprawianych z licznym udzia?em wiernych. Mo?na te? u?ywa? odznaki papieskiej, tj. kluczy uko?nie z?o?onych, na chor?gwiach procesjonalnych, szatach liturgicznych i na piecz?ci bazyliki. Rektor bazyliki (proboszcz) mo?e nak?ada? na rokiet? (rodzaj kom?y o w?skich r?kawach, podbitej kolorow? tkanin?)mucet z czarnego jedwabiu z obszyciem brzegu, dziurek i guzikami koloru rubinowego.

Wszystkie te wiadomo?ci by?yby tylko abstrakcj? zamieszczon? w artykule, gdyby nie najnowsza historia archidiecezji lwowskiej. W maju ubieg?ego roku pisz?cy te s?owa zwr?ci? si? do abpa Mieczys?awa Mokrzyckiego z „szalonym" pomys?em-prowokacj?: „Za ma?o jest na Ukrainie bazylik mniejszych". Widz?c nowo ustanawiane w Polsce bazyliki i widz?c, ?e wiele ko?cio??w archidiecezji kwalifikuje si? do tej godno?ci poprosi?em o mo?liwo?? „animowania" tej?e idei w?r?d ksi??y. Ksi?dz arcybiskup ?yczliwie ustosunkowa? si? do pomys?u. Napomkn??em wi?c o tej sprawie kilku proboszczom ko?cio??w (m.in. ks. Markowi Dro?dzikowi – proboszczowi w Czerniowcach), kt?re maj? bogat? histori?, r?wnie? t? najnowsz?, obejmuj?c? trudne czasy komunistycznego re?ymu... Ziarno zosta?o rzucone. Jesieni? zapyta?em ks. arcybiskupa jeszcze raz czy „co? ruszy?o". Z roz?aleniem stwierdzi?, ?e „dzi? nie chc? tak ?atwo dawa?, a je?eli ju?, to tylko w Czerniowcach". Od tamtej chwili pozosta?o tylko czeka?. Pasterz czerniowieckiej parafii, z pomoc? przedstawicieli Kurii Metropolitalnej dope?nili formalno?ci. Arcybiskup uzyska? zgod? Rzymskokatolickiego Episkopatu Ukrainy i odegra? znacz?c? rol? w finalizacji powzi?tego przedsi?wzi?cia. Efektem jest druga, po archikatedrze we Lwowie, bazylika mniejsza w granicach dzisiejszej Ukrainy.

Nadanie tytu?u bazyliki mniejszej jakiemu? ko?cio?owi nie oznacza promowania wewn?trzko?cielnej „pr??no?ci". Jest „darem i zadaniem" tak dla wsp?lnoty parafialnej, skupionej wok?? bazyliki, jak i dla ca?ej diecezji. Parafia bowiem staje si? jakby cz??ci? papieskiego dominium, ?ci?lej z??czona ze Stolica Apostolsk? cieszy si? jej szczeg?ln? uwag? i trosk?. Diecezja natomiast zyskuje szczeg?lne miejsce, gdzie wierni mog? zyskiwa? odpusty i cz??ciej korzysta? z sakrament?w, przede wszystkim pokuty i pojednania, a przez to budowa? osobist? wi?? z Chrystusem. To natomiast stanowi zadanie dla duszpasterzy, kt?rzy powinni wyj?? naprzeciw tym?e potrzebom w my?l ?aci?skiej sentencji salusanimarum suprema lex, „zbawienie dusz najwy?szym prawem".

Krzysztof Szebla      Tekst ukaza? si? w nr 14-15 (210-211) za 19-28 sierpnia 2014